- प्रा. विजय नवले, करिअरतज्ज्ञ

मानवाच्या सुखांसाठी आणि सध्याच्या परिस्थितीतील आव्हानांचा सामना करत अधिक सुरळीतपणे जगता यावे यासाठी बायोलॉजीमध्ये तंत्रज्ञानाने केलेला सकारात्मक हस्तक्षेप म्हणजे बायोटेक्नॉलॉजी. ‘लाइफ सायन्सेस’मधील ही अत्यंत नवीन आणि आधुनिक शाखा मानली जाते. तसे असले, तरी फार पूर्वीपासून माणूस बायोटेक्नॉलॉजीचा वापर करत आहे. दुधाचे दही करण्याच्या प्रक्रियेपासून हा प्रवास सुरू झालेला आहे.

आज विविध औषधे, लसनिर्मितीपासून जेनेटिक इंजिनिअरिंग, क्लोनिंगपर्यंत असंख्य सेवा-उत्पादनांमध्ये आणि शेती, आरोग्य, औषधनिर्माण, औद्योगिकजगत, बायोफ्युएल्ससारख्या विविध क्षेत्रांमध्ये बायोटेक्नॉलॉजीचा प्रभाव पाहायला मिळतो.

शिक्षण व्यवस्था

बीएसस्सी बायोटेक्नॉलॉजीसह अन्य पदवी अभ्यासक्रम उपलब्ध आहेत. संबंधित पदवीनंतर मॉलेक्युलर बायोलॉजी, मायक्रोबायोलॉजी, बायोकेमिस्ट्री, स्टेम सेल रीसर्च, जेनेटिक इंजिनिअरिंग, बायोइन्फॉर्मेटिक्स अशा विविध स्पेशलायझेशनमध्ये शिक्षण घेता येते.

कालावधी व पात्रता

बीएसस्सी बायोटेक्नॉलॉजी हा बारावी विज्ञान शाखेनंतरचा तीन वर्षांचा पदवी अभ्यासक्रम आहे. काही ठिकाणी बीएसस्सी ‘ऑनर्स’ हा चार वर्षांचा अभ्यासक्रम सुरू करण्याची प्रक्रिया सुरू आहे. फिजिक्स, केमिस्ट्री, बायोलॉजीसह बारावी विज्ञान शाखा उत्तम गुणांनी उत्तीर्ण होणे आवश्यक आहे. प्रवेशासाठी बारावीच्या गुणांच्या निकषावरील मेरीटप्रमाणे प्रवेश दिला जातो. राज्यस्तरावर स्वतंत्र प्रवेशपरीक्षा नसते. मात्र, विद्यापीठ स्तरावर किंवा काही खासगी विद्यापीठे /महाविद्यालयांच्या स्वतंत्र प्रवेशपरीक्षा असू शकतात.

अभ्यासक्रमाचे स्वरूप

सेल स्ट्रक्चर, ऑरगॅनिक मेकॅनिझम्स, प्रिन्सिपल्स ऑफ मायक्रोबायोलॉजी, बायोफिजिक्स, ट्रान्समिशन जेनेटिक्स, इम्युनॉलॉजी, टिश्यू कल्चर, प्लांट बायोटेक्नॉलॉजी, ॲनिमल बायोटेक्नॉलॉजी, बायोइन्फॉर्मेटिक्स, मेडिकल बायोटेक्नॉलॉजी, एथिक्स, डीएनए टेक्नॉलॉजी, इंडस्ट्रियल बायोटेक्नॉलॉजी असे विविध विषय या पदवी अभ्यासक्रमात शिकविले जातात.

बहुतांशी विषय प्रयोगशाळेशी संबंधित आहेत. या सर्वांमध्ये ‘मायक्रो स्टडी’ आहे. दैनंदिन अध्ययन प्रक्रियेत थेअरी आणि प्रॅक्टिकल्स यांचा समावेश असतो. परीक्षादेखील प्रात्यक्षिक आणि लेखी स्वरूपाच्या असतात. प्रोजेक्ट, इंटर्नशिप, इंडस्ट्री व्हिजिट्स, रिसर्च पेपर्स या माध्यमातून विद्यार्थी प्रगल्भ होणे अपेक्षित आहे.

पुढील शिक्षण

बी.एसस्सी. बायोटेक्नॉलॉजीनंतर एम.एसस्सी. बायोटेक्नॉलॉजी, एम.बी.ए. बायोटेक्नॉलॉजी, पोस्ट ग्रॅज्युएट डिप्लोमा इन बायोइन्फॉर्मेटिक्स, एम.एस्सी. मायक्रोबायोलॉजी, एम.एस्सी. बायोइन्फॉर्मेटिक्स, एमएस्सी बॉटनी/झूलॉजी अशा प्रकारचे शिक्षण घेता येते. याव्यतिरिक्त विविध स्पेशलायझेशनमध्ये मास्टर्स करता येते.

नोकरी कुठे?

संशोधन संस्था, केमिकल निर्मिती, क्लिनिकल रिसर्च, औषध निर्माण, हॉस्पिटल्स, फूड प्रोसेसिंग, खत निर्मिती, शासकीय आणि खासगी प्रयोगशाळा, कॉस्मेटिक्स आदी ठिकाणी बायोटेक्नॉलॉजीचे तज्ज्ञ काम करतात. यासोबतच इकॉलॉजी, सॉइल बायोलॉजी या क्षेत्रांत मोठे काम आहे. कन्सल्टेशनच्या माध्यमातून सल्ला देण्याचे काम आणि शैक्षणिक संस्थांमध्ये अध्यापनाचे काम करता येते.

नोकऱ्यांची संख्या इंजिनिअरिंगप्रमाणे मोठ्या प्रमाणात नसते, परंतु संशोधकीय वृत्ती असणाऱ्यांना उत्तम करिअर संधी मिळतात. हे खऱ्या अर्थाने ‘ग्लोबल करिअर’ आहे. बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये उच्च शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर शासकीय आस्थापनांमध्ये चांगल्या संधी उपलब्ध असतात.

पदे

बायोटेक्नॉलॉजिस्ट, क्लिनिकल रिसर्चर, लॅब टेक्निशियन, मॉलेक्युलर बायोलॉजिस्ट, बायोकेमिस्ट, मेडिकल सायंटिस्ट, मायक्रोबायॉलॉजिस्ट, बायो स्टॅटिस्टिशियन आदी पदांपर्यंत मजल मारता येते. उच्च शिक्षण घेतल्यास संशोधक आणि वरिष्ठ जबाबदाऱ्या मिळतात.

पुढील स्कोप

लोकसंख्या जशी वाढते, तसे अनेक प्रश्न निर्माण होत आहेत. अन्नधान्याची मोठी समस्या आहे. आरोग्याच्या दृष्टीने पाहता विविध व्याधी, आजार आपल्यासमोरची आव्हाने आहेत. यातील अनेक प्रश्नांना उत्तरे देण्याची क्षमता बायोटेक्नॉलॉजीमध्ये आहे. ॲन्झायमॉलॉजी, नॅनो बायोटेक्नॉलॉजी, फर्मेंटेशन टेक्नॉलॉजीसह विविध क्षेत्रांमध्ये आता संशोधकांची आणि तज्ज्ञांची गरज आहे. बी.एस्सी.नंतर उच्च शिक्षण घेतल्यास प्रज्ञावंतांना भविष्यात नक्कीच स्कोप आहे.

Register for Free Mock Test: 

------------------------------------------------------------------------------------

Admission Guidance 2024: WhatsApp https://wa.me/917720025900

Get real-time alerts and all the news on your phone with the all-new VidyarthiMitra app. Download from Google Play

Aptitude Test | Career Counselling | Option From Filling | Admission Assistance | 

Call 77200 25900 or 77200 81400                   

11th Admissions (FYJC) & DTE Cut-off | Cutoffs 2024 |

We bring you the fastest and relevant notifications on Bank, Railways, and Govt Jobs. Stay Connected 
Join us on WhatsApp https://wa.me/917720025900

| Cutoffs & Opening Closing Ranks => CSAB 2024 | JoSSA 2024 | MHT-CET 2024 | MBA 2024 | Pharmacy 2024 | Polytechnic 2024

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Get free Educational & jobs alert on WhatsApp OR Telegram(https://t.me/VidyarthiMitra) Save this mobile number (77200 25900) on your phone as VidyarthiMitra.org and send WHATSAPP message (Your Name, City & Interest)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
'विद्यार्थी मित्र' जॉईन करा आणि मिळवा न्यूज, नोकरी, शासकीय व निमशासकीय नोकऱ्यांच्या जाहिराती व माहिती अगदी विनामूल्य ते ही आपल्या व्हॉटस्अॅपवर किंवा* *टेलेग्राम (https://t.me/VidyarthiMitra) हा मोबाईल नं. सेव्ह करून आपले <नाव> <शहराचे नाव> <नोकरी> ७७२०० २५९०० मेसेज पाठवा.