ऑनलाइन शिक्षण ही काळाची गरज आहे. सध्याच्या कठीण परिस्थितीत अध्ययनाची प्रक्रिया सुरु ठेवण्यासाठी शिक्षक ऑनलाइन पर्यायांचा जास्तीत जास्त वापर करुण्याचा प्रयत्न करत आहेत.

अनेक अडथळे पार करत नवं तंत्रज्ञान आत्मसात करत आहेत. या प्रक्रियेत शिक्षकांनी कोणते मुद्दे लक्षात ठेवावेत याविषयी जगदीश इंदलकर यांनी मार्गदर्शन केलं आहे.

आजची पिढी घडवू इच्छिणारा प्रत्येकजण अथकपणे काम करतो आहे. शाळा बंद आहेत, पण शिक्षण सुरू आहे. ध्येयमंत्र जपत ऑनलाइन शिक्षणाचे विविध मार्ग अनुसरले जात आहेत. हे करत असताना गुगल क्लासरूम, झूम आणि व्हॉट्सअॅप या पर्यायांच्या माध्यमातून मुलांना अभ्यासात खिळवून ठेवताना दीक्षा, ई-बालभारती, खान अकादमी इ. अॅप्स आणि तंत्रस्नेही शिक्षकांनी बनवलेले अगणित शैक्षणिक अॅप्स देवदूतसारखे मदतीला आले आहेत. त्यात अगदी लहान मुलांसाठी आणि विद्यार्थ्यांसाठी काही उपयुक्त शैक्षणिक मराठी-इंग्रजी शब्दकोश, मराठी- इंग्रजी व्याकरण शिकण्यासाठी/ समजून घेण्यासाठी, पाढे, गणितं, प्रश्नपेढ्या, विज्ञान, कोडी, सामान्यज्ञान आणि इंग्रजी संभाषणासाठी उपयुक्त असे हे अॅप्स आहेत.

अॅप्स, ब्लॉग्स, ई-लर्निंग यासारखे पर्याय वापरत शाळांमधील विद्यार्थ्यांनाही दर्जेदार आणि रंजक शिक्षण देण्याचा प्रयत्न होऊ लागला आहे. शाळेत मुलांच्या चाचण्या घेता याव्यात म्हणून ई-प्रश्नपेढी कशी वापरावी, ब्लॉग्सचा वापर कसा करावा, विविध विषयांचं मूल्यमापन कसं करावं, ई-बुक्स, नवीन अभ्यासक्रम, विविध अॅप्स अशा अनेक गोष्टी आज उपलब्ध करून दिल्या आहेत. या सगळ्या गोष्टी शिक्षक वापरत आहेत आणि त्याचा त्यांना फायदाही होतो आहे. अनेक शिक्षक आपापल्या कल्पनांनुसार विविध अॅप्स किंवा इतर गोष्टींची निर्मिती आणि त्यांचा प्रत्यक्ष अध्ययनात उपयोग करत आहेत. सुविधांनुसार प्रत्येक ठिकाणच्या ई-लर्निंगच्या वापराचं प्रमाण कमी-अधिक असेल, पण प्रयोगांचं वारं निश्चितपणे वाहू लागलं आहे. खरं तर अध्ययन-अध्यापन शास्त्र, बालमानसशास्त्र आणि तंत्रज्ञानाचा एकत्रित मिलाफ म्हणजे अॅप आहे, असं म्हणता येईल. शिक्षकांनी मुलांना उपयोगी पडणारे व्हिडीओ, पीपीटी, ऑनलाइन टेस्ट असं ई-साहित्य तयार केले आहे. पालक, शिक्षक आणि विद्यार्थी यातील दुवा आणि विद्यार्थ्यांच्या कौशल्य विकासामध्ये ही अॅप्स महत्त्वाची भूमिका बजावत आहेत. अॅपमुळे होणाऱ्या फायद्यांमध्ये मुलांना स्व-अध्ययन करणं सोपं होतं. आता मुलं स्वाध्याय स्वत: स्मार्ट फोनवर सोडवू शकतात. तसंच पालकांना आपल्या मुलांच्या प्रगतीची माहिती या अॅपमुळे मिळण्यास मदत होते.

० अॅपमध्ये काय असतं?

1.  शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना शिकवण्यासाठी तयार केलेले वेगवेगळ्या विषयावरचे व्हिडीओ
2.  वेगवेगळ्या विषयावरच्या पीपीटी
3. अॅनिमेशन
4. कवितांचे ऑडिओ
5. पाठ्यपुस्तकातील धडे ऑडिओ आणि व्हिडीओसह असल्यानं मनोरंजनातून शिक्षण

० अॅप्सच्या माध्यमातून ऑनलाइन टीचिंगचा प्रभावी वापर करताना मॉनिटरिंग म्हणजेच सुनियंत्रण आवश्यक आहे, कारण...

1. दूरस्थपणे विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीवर लक्ष ठेवण्यासाठी एक योजना तयार असली पाहिजे.
2. विद्यार्थ्यां शिकत आहेत, याची खात्री करणं आवश्यक आहे.
3. विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीचं मूल्यांकन आवश्यक.
4. शिक्षकांची एकाग्रता, बांधिलकी निश्चित करणं.
5. शिक्षकांना प्रभावीपणे पाठिंबा देणं आणि ऑनलाइन शिक्षणात सक्षम करणं, ही काळाची गरज आहे.
6. शिक्षकांचं मूल्यांकन करून आवश्यक सुधारणा सांगणं, जेणेकरून विद्यार्थी अधिक प्रभावीपणे शिकतील.

० ऑनलाइन शिक्षण हे रिमोट लर्निंग असल्यानं...

1. - दररोज प्रत्येक विद्यार्थ्याचं परीक्षण करता येत नाही.
2. - प्रत्येक विद्यार्थ्याला स्वतंत्रपणे अभिप्राय देता येत नाही.
3. - शिक्षक शिकवत असताना प्रत्येकजण ऐकत आहे की नाही हे समजत नाही.
4. समस्या सोडवण्यासाठी काय करू शकतो?
5. - साप्ताहिक मीटिंग घेऊन आढावा घेणं.
6. - शिक्षकांच्या कामाबद्दल विशिष्ट अभिप्राय.
7. - शिक्षकांचं सकारात्मक मजबुतीकरण.
8. - व्हॉट्सअ‍ॅपद्वारे दैनिक अहवाल घेणं, त्यासाठी गूगल फॉर्म्ससारख्या सोप्या साधनांचा वापर करणं.
9. - दोन ते तीन विद्यार्थ्यांना फोन करून त्यांचं कार्य ग्रुपमध्ये पाठवण्यास सांगावं.
10. - विद्यार्थ्यांच्या कामाबद्दल विशिष्ट अभिप्राय ग्रुपमध्येच द्यावा.
11. - व्हॉट्सअॅप ग्रुपमध्ये विद्यार्थ्यांचं कौतुक करून सकारात्मक मजबुतीकरण करता येतं.

हे लक्षात ठेवा...

1. - विद्यार्थी आणि शिक्षक सध्याच्या परिस्थितीत खूप छान काम करत आहेत.
2. - शिक्षकांनी सर्व ग्रुपवर काम पाठवलं आहे, याची खात्री करा.
3. - व्हॉट्सअॅप मजकूर/ ऑडिओ/ व्हिडीओ संदेशाद्वारे त्यांना उत्तेजन द्या.
4. - शिक्षकांचं साप्ताहिक वेळापत्रक तयार करा, त्यात चर्चा आणि अनुधावनासाठी वेळ राखून ठेवा.
5. - आपण पाठवलेल्या कामास विद्यार्थी प्रतिसाद देत आहेत की नाही हे पाहण्यासाठी ग्रुप आणि त्यावरील चर्चा पाहा.
6. - विद्यार्थ्यांच्या उत्तर पत्रिकेचं विश्लेषण करा.
7. - विषय शिक्षकांकडून ग्रेडनिहाय अहवाल मिळवा.
8. प्रशंसा व पुरस्कार यंत्रणा निर्माण करावी, त्याशिवाय विद्यार्थी आणि शिक्षक या दोघांनाही प्रोत्साहन मिळणार नाही. म्हणून पुढील उपाय करता येतील...
9. ० एखाद्या दिवशी विद्यार्थ्याच्या व्हॉट्सअॅप ग्रुपचं नाव बदलून 'अव्वल कामगिरी करणारा विद्यार्थी' (Best Achiever ) असं ठेवा. आपण हे एका दिवसासाठी किंवा अनेक दिवसांसाठी करू शकतो.
10. ० विद्यार्थ्यानं काढलेलं चित्र, आकृती, उत्तम प्रकारे सोडवलेलं गणित, लिहिलेली कविता एका आठवड्यासाठी ग्रुप फोटो म्हणून ठेवू शकतो.
11. ० ऑनलाइन टिचिंग सुरू असताना विद्यार्थी स्वत: उपक्रमांची निवड करू शकतील, असे अनेक उपक्रम देणं, निवडीचं स्वातंत्र्य देणं आणि त्यासाठी यादी, उपक्रमांची यादी तयार करणं जसं की, वेगळ्या भाषेतील गीत गाणं असे गमतीशीर उपक्रम असले पाहिजेत. थोडक्यात काय तर, उपक्रम विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देणारे असावेत. शिक्षक विद्यार्थ्यांच्या कामगिरीच्या आधारे Star of the Day जाहीर करू शकतात, जर एखादा विद्यार्थी एका महिन्यात दहा स्टार गोळा करू शकत असेल तर शाळा पुन्हा उघडल्यानंतर त्याला बक्षीस मिळेल, असं जाहीर करा.
12. ० ही पद्धत केवळ उच्च शैक्षणिक क्षमता असलेल्या विद्यार्थ्यांपुरतीच ठेवू नका.
13. ० निवडलेल्या पालकांना फोन करा, ज्याधारे विद्यार्थ्यांची शिकण्यातील गुंतवणूकीची पातळी तपासता येईल. तसंच मुलाच्या शिक्षणावर पालक लक्ष ठेवतात, त्यासाठी पालकांनी घेतलेल्या विशेष प्रयत्नांसाठी त्यांचं कौतुक करा. त्यामुळे उच्च पालक प्रतिबद्धता निर्माण होते, पालकांचा मुलाच्या शिक्षणात रस वाढतो.
14. ० व्हॉट्सअ‍ॅप किंवा झूम व्हिडीओ कॉलच्या आधारे काम पूर्ण करण्यात अडचणी असलेल्या विद्यार्थ्यांशी संवाद साधा. शिक्षक लक्ष देतात, शिक्षक शंकांचं निरसन करतात आणि वैयक्तिक पातळीवरील प्रगतीचं मूल्यांकन करतात, असा संदेश जातो. तसंच विद्यार्थ्यांना पाठिंबा मिळून विशिष्ट प्रतिबद्धतेसह कार्यप्रदर्शनात सुधारणा होते.

० गुगल फॉर्म- एक प्रभावी माध्यम

1.  वर्गानंतर शिक्षक विद्यार्थ्यांना सर्वेक्षण/ मूल्यांकन पाठवू शकतात.
2. विद्यार्थ्यांनी भरलेल्या फॉर्मद्वारे परिणामकारकता आणि आकलन याचं मूल्यांकन करता येतं.
3. शिक्षक विद्यार्थ्यांकडून अभिप्राय घेऊ शकतात, त्याप्रमाणे पुढील अध्यापनाची शैली, घटक हाताळण्याची पद्धती ठरविता येते.
4. शिक्षक डेटा विश्लेषणाची कौशल्यं वाढवतात आणि डेटा-आधारित निर्णय घेतात.

या सर्वांचा आधार घेऊन ऑनलाइन शिक्षणाचं नियोजन आणि व्यवस्थापन करणं ही काळाची गरज आहे.

(लेखक घाटकोपर येथील के. व्ही. के. घाटकोपर सार्वजनिक स्कूल आणि कनिष्ठ कॉलेज येथील प्राचार्य आहेत.)

Get real-time alerts and all the news on your phone with the all-new VidyarthiMitra app. Download from Google Play

'विद्यार्थी मित्र' जॉईन करा आणि मिळवा न्यूज, नोकरी, शासकीय व निमशासकीय नोकऱ्यांच्या जाहिराती व माहिती अगदी विनामूल्य ते ही आपल्या व्हॉटस्अॅपवर किंवा* *टेलेग्राम (https://t.me/VidyarthiMitra) हा मोबाईल नं. सेव्ह करून आपले <नाव> <शहराचे नाव> <नोकरी> ७७२०० २५९०० मेसेज पाठवा