नव्याने उदयास येणाऱ्या शास्त्र तंत्रज्ञानातील संशोधनास प्रोत्साहन व बळकटी देण्याचे मुख्य कार्य केंद्र सरकारच्या शास्त्र तंत्रज्ञान विभागाकडून (DST) केले जाते.
देशातील शास्त्र तंत्रज्ञान संबंधित कार्यांचे आयोजन, समन्वय आणि त्यांना उत्तेजन देणे आदींसाठी शास्त्र तंत्रज्ञान विभाग नेहमीच अग्रेसर आहे.
शास्त्र तंत्रज्ञानातील धोरणे व मार्गदर्शक आराखड्यांनुसार स्वतःच्या अखत्यारित असणाऱ्या प्रयोगशाळा, स्वायत्त संस्था व व्यावसायिक संस्थांना या विभागाने शास्त्र तंत्रज्ञान विकास कार्यात गुंतून ठेवले आहे. देशभरात पसरलेल्या बहुसंख्य संशोधन संस्थांना नवनवीन संशोधनाची जबाबदारी देऊन अनेक महत्त्वाकांक्षी संशोधनांना सफल करण्यास हा विभाग प्रभावी ठरला आहे. शास्त्र तंत्रज्ञानाचा आर्थिक आणि सामाजिक विकासावर थेट परिणाम होतो. नैतिकता आणि कायदेशीर बंधने यांच्या चौकटीत राहून विज्ञानाच्या प्रगतीचा मनुष्यास अधिकाधिक वापर होणे जरुरीचे आहे. राष्ट्रीय सुरक्षितता आणि पर्यावरण संवर्धन या दोन मुद्द्यांशी कुठल्याही प्रकारे तडजोड न करता शास्त्र तंत्रज्ञानाचा उपयोग व्यापक होण्याकरिता ‘डीएसटी’ने केंद्रीय भूमिका घेतली आहे. भूगर्भशास्त्र ते अंतरिक्ष शास्त्रापर्यंत सर्व क्षेत्रांना नवनवीन तंत्रज्ञान विकसित करण्यासाठी पाठिंबा दिला आहे.
संशोधन व विकास कार्यक्रम
टोकाच्या आणि प्राधान्य असणाऱ्या क्षेत्रांना जाणून घेऊन त्यातील संशोधन व विकास (R&D) कार्याला पुढे रेटण्याचे अत्यंत गुंतागुंतीचे काम शास्त्र तंत्रज्ञान विभाग शास्त्र व अभियांत्रिकी संशोधन परिषदेच्या (SERC) सल्ल्यांनी पार पाडत आहे. शास्त्र व अभियांत्रिकी संशोधन परिषद ही एक सल्लागार समिती आहे, की ज्यात आयआयटी, भारतीय विद्यापीठे, राष्ट्रीय प्रयोगशाळा आणि उद्योग यातील नामवंत शास्त्रज्ञ व तंत्रज्ञ यांचा समावेश होतो. ही परिषद तिच्या विभिन्न समित्यांकडून शास्त्र तंत्रज्ञान विभागाला सहकार्य करत असते.
शास्त्र तंत्रज्ञानाचे प्रस्तावांचे पुनर्विलोकन करणे, संशोधन आणि विकासासाठी नवीन व आंतरविषयांतील क्षेत्रांची एकत्रित विकासासाठी निवड करण्याची शिफारस या परिषदेकडून डीएसटीला मिळते. दरवर्षी अंदाजे एक हजार मूलभूत शास्त्र आणि अभियांत्रिकी निगडित वेगवेगळ्या विषयांचे प्रकल्प या परिषदेकडून ‘डीएसटी’साठी पाठविले जातात. अर्थातच ‘डीएसटी’ हे प्रकल्प योग्य त्या संशोधन किंवा प्रयोगशाळेकडे सुपूर्त करते. अशा सर्व प्रकल्पांना आर्थिक साह्य ‘डीएसटी’ करते.
नॅनोसायन्स ॲण्ड टेक्‍नॉलॉजी
नॅनोसायन्स ॲण्ड टेक्‍नॉलॉजी या नवीन व शास्त्र तंत्रज्ञानाच्या वेगवेगळ्या शाखांशी निगडित क्षेत्राचे महत्त्व ओळखून ‘नॅनोमटेरिअल्स सायन्स ॲण्ड टेक्‍नॉलॉजी इनिशिएटिव्ह’ (एनएसटीआय) या राष्ट्रीय कार्यक्रमाची सुरुवात ‘डीएसटी’ने केली आहे. नॅनोसायन्स ॲण्ड टेक्नॉलॉजीमधील संशोधन व विकासावर भर देऊन या क्षेत्रात जागतिक पातळीवर भारत तुल्यबळ कसा होईल या दृष्टीने संशोधन व विकास कार्यक्रम आखले जात आहेत. या ताज्या तंत्रज्ञानात तरुण शास्त्रज्ञांचा मोठ्या प्रमाणात सहभाग अपेक्षित आहे.
ड्रग ॲण्ड फार्मास्युटिकल्स रिसर्च
डीएसटीची ‘ड्रग ॲण्ड फार्मास्युटिकल्स रिसर्च’ ही योजनेतून औषध तयार करणाऱ्या कंपन्या आणि राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन व विकास केंद्रे यांच्या एकत्रित संशोधन व विकास कार्यक्रमांना सहकार्य मिळते. या कार्यक्रमानुसार ॲलोपॅथी, आयुर्वेद, होमिओपॅथी आणि युनानी आदींमधील नवीन औषधांचे संशोधन करता येते.
फेलोशिप योजना
जागतिक दर्जाच्या संशोधनास उत्तेजन देण्यासाठी हुशार व विशेष योग्यता प्राप्त तरुण शास्त्रज्ञांना डीएसटीने ‘सुवर्णजयंती फेलोशिप’ ही योजना पन्नासाव्या स्वातंत्र्यदिनापासून सुरू केली आहे. तीस ते चाळीस वर्षे वयोमर्यादेतील तरुण शास्त्रज्ञ या योजनेसाठी पात्र आहेत. शास्त्र तंत्रज्ञान विभागाने २००२पासून ‘महिला शास्त्रज्ञ योजना’ अमलात आणली आहे. शास्त्र शाखेच्या सर्व विषयांमध्ये या योजनेद्वारे महिलांना करिअर करता येऊ शकते.
मनुष्यबळ विकास कार्यक्रम
शास्त्र तंत्रज्ञानाच्या निरनिराळ्या क्षेत्रांतील संशोधन कार्यात विज्ञाननिष्ठ उमेदवारांना सामील करून घेण्यासाठी वेगवेगळ्या ‘फेलोशिप’ व शिष्यवृत्ती योजना ‘डीएसटी’ घोषित करते. पदवी आणि पदव्युत्तर शिक्षण घेणाऱ्या उमेदवारांना अशा योजनांचा संशोधनवृत्ती जोपासण्यासाठी निश्चित फायदा होतो. महाविद्यालयीन शिक्षण सुरू असतानाच पुढील संशोधनाची दिशा मिळू शकते. राष्ट्रीय शास्त्र तंत्रज्ञान विकास प्रक्रियेत विशेषतः पस्तीस वर्षांखालील शास्त्रज्ञांना शास्त्रीय संकल्पनांना वास्तवात उपयोजन करण्याची आव्हानात्मक जबाबदारी ‘डीएसटी’ सदैव देत आहे.
माध्यमिक व कनिष्ठ महाविद्यालयीन तरुण-तरुणींच्या शास्त्रीय वृत्तीला चालना देणे व या विद्यार्थ्यांना शास्त्र तंत्रज्ञानाकडे आकर्षित करण्याकरिता ‘किशोर वैज्ञानिक प्रोत्साहन योजने’चा आरंभ केला आहे. या योजनेनुसार स्पर्धात्मक परीक्षेद्वारे उमेदवारांची निवड करण्यात येते. पात्र उमेदवारांना शास्त्र शाखेतील पदव्युत्तर शिक्षण पूर्ण होईपर्यंत शिष्यवृत्ती मिळते.
लेखक - राजेश ओहोळ
----------------------------------------------------------------------------------------------------
1.jpg)
Admission Guidance 2021: WhatsApp https://wa.me/917720025900
Get real-time alerts and all the news on your phone with the all-new VidyarthiMitra app. Download from Google Play
Aptitude Test | Career Counselling | Option From Filling | Admission Assistance |
Call 77200 25900 or 77200 81400
11th Admissions (FYJC) & DTE Cut-off | Cutoffs 2021 |
We bring you the fastest and relevant notifications on Bank, Railways, and Govt Jobs. Stay Connected
Join us on WhatsApp https://wa.me/917720025900
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Get free Educational & jobs alert on WhatsApp OR Telegram(https://t.me/VidyarthiMitra) Save this mobile number (77200 25900) on your phone as VidyarthiMitra.org and send WHATSAPP message (Your Name, City & Interest)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
'विद्यार्थी मित्र' जॉईन करा आणि मिळवा न्यूज, नोकरी, शासकीय व निमशासकीय नोकऱ्यांच्या जाहिराती व माहिती अगदी विनामूल्य ते ही आपल्या व्हॉटस्अॅपवर किंवा* *टेलेग्राम (https://t.me/VidyarthiMitra) हा मोबाईल नं. सेव्ह करून आपले <नाव> <शहराचे नाव> <नोकरी> ७७२०० २५९०० मेसेज पाठवा.
‘बीबीए/बीसीए’ला ‘सीईटी’ का?
Career Opportunities in Physiotherapy
UPSC Exam Preparation Tips
दातांचे डॉक्टर व्हायचंय?
Career In Fashion Designing
एनसीसी उमेदवारांना भारतीय सैन्यात थेट अधिकारी होण्याची संधी
‘डिझाइन’मध्ये करिअर करायचंय?
12.jpg)
माझी स्पर्धा परीक्षा: ‘प्लॅन बी’ वेळेत निश्चित करा
2.jpg)
AI Trends 2024
वर्क फ्रॉम होम करायचे आहे? मग, ‘हे’ करिअर ऑप्शन आहेत बेस्ट
4.jpg)
These are the top 5 Indian cities with highest employer intent
How To Prepare For NEET UG Along With Class 12 Board Exam
MPPSC Result 2019 Out
Skill Development Courses 2024
UPSC Free Coaching
Career Tips
एनआयटी एमसीए कॉमन प्रवेश परीक्षा
5.jpg)
नवीन शैक्षणिक धोरणातही ‘एआय’चा समावेश!
स्पर्धेत धावण्यापूर्वी
9.jpg)
जाहिरात क्षेत्रात करिअर करायचे आहे? मग, ‘हे’ कोर्सेस तुम्ही करायलाच हवेत
Career Tips
6.jpg)
एमपीएससीची तयारी
8.jpg)
डिजिटल मार्केटिंग - काळाची गरज
Career Options for Arts Stream
करिअर घडविताना : आर्किटेक्चरसाठी प्रवेश प्रक्रिया
नोकरीची संधी
1.jpeg)
स्पर्धेत धावण्यापूर्वी:कौशल्ये शिकणे गरजेचे
तुम्हाला Apple मध्ये जॉब कसा मिळू शकतो?
Career In Railways
करिअरमध्ये अपयशाची चिंता न करता शिकत राहणे महत्वाचे
.png)
UPSC-MPSC : समुद्राची पातळी वाढणे म्हणजे काय
कॉर्पोरेट कम्युनिकेटर बनायचंय? जाणून घ्या या क्षेत्रातील संधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: जॉइंट एन्ट्रन्स स्क्रीनिंग टेस्ट
.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: इंग्रजी अभ्यासानंतरच्या करिअरच्या वाटा
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: पाठांतराच्या 'या' सोप्या टिप्स नक्की वाचा
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: विदेशात शिक्षणाची संधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: अकरावी ऑनलाईन प्रवेशासाठी आज अखेरची संधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: फूटवेअर डिझायनिंगमध्ये उत्तम करिअर संधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: नऊ रंग करिअरचे
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: स्पर्धा जिंकण्यासाठी ‘एआय’ आधारित मार्केटिंग
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: खगोल भौतिकी प्रवेश परीक्षा
1.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: आवडीचे क्षेत्र निवडताना
Career Guidance 2023: Important tips for UPSC Interview round
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: नोकरीसाठीच स्पर्धा
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: करिअरची निवड करताना
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: इव्हेंट मॅनेंजमेंटमधील करिअर संधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: ध्यानधारणा आणि अभ्यास
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: उच्च शिक्षण आणि मानसिक स्वास्थ्य
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: आवडीचे करिअर क्षेत्र
1.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: जॉईंट अ‍ॅडमिशन टेस्ट फॉर मास्टर
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: एनडीएच्या परीक्षेची तयारी कशी करावी?
3.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: सामाजिक मानसशास्त्र वृत्ती
.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: चॅटजीपीटी/एआय/डिकोडिंग/कोडिंग
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: विपश्‍यना आणि जीवन
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: कॉमन लॉ ॲडमिशन टेस्ट
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: एक्साइज इन्स्पेक्टर
.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: ‘स्टेम’ क्षेत्रातील मुलींचे शिक्षण आणि प्रतिनिधित्व
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: तुम्हाला प्रश्न पडतात का?
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: कौशल्याधिष्ठित जगाचा ‘स्किल्ड’ पासवर्ड
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: संवादाचं कौशल्य
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: गुगल कंपनीमध्ये इंटर्नशिप आणि नोकरीची सुवर्णसंधी
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: हिंदी भाषेमधील करिअरचे पर्याय
महाराष्ट्र अभियांत्रिकी शिक्षक सेवा गट-अ’ पदांची भरती २०२३
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: सांस्कृतिक उपक्रमावरील सहअभ्यासक्रम
SSC CGL Result 2023: CGL Tier 1 declared
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: सर्वोच्च व्यावसायिक करिअर!
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: ग्रॅज्युएट अॅप्टिट्यूड टेस्ट इन इंजिनिअरिंग
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: कम्फर्ट झोनमधून बाहेर पडा
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: सकारात्मक बदलांच्या पाऊलखुणा
वाटा करिअरच्या २०२३: इंजिनिअरिंग प्रवेश परीक्षा
.jpg)
वाटा करिअरच्या २०२३: बी.टेक मध्ये सर्वाधिक प्लेसमेंट असलेले ट्रेड जाणून घ्या
वाटा करिअरच्या २०२३: पेंट टेक्नॉलॉजीमध्ये करिअर संधी
वाटा करिअरच्या २०२३: डिझास्टर मॅनेजमेंट क्षेत्रात करिअर संधी
वाटा करिअरच्या २०२३: संगणकासह संलग्न शाखांकडेच कल
2.jpg)
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: विद्यार्थ्यांच्या शिकण्यातील अडथळे
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: परदेशी शिक्षणासाठी चेवनिंग शिष्यवृत्ती
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: बाह्य व्यक्तिमत्त्व
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: नर्सिंग वैद्यकीय क्षेत्रातील उत्तम करिअर
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: ग्रॅज्युएट अॅप्टिट्यूड टेस्ट इन इंजिनिअरिंग
वाटा करिअरच्या २०२३: फॅशन इंडस्ट्रीमध्ये नोकरीच्या चांगल्या संधी
वाटा करिअरच्या २०२३: नोकरीच्या चांगल्या संधीसाठी प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम
Indian Coast Guard Recruitment 2023
वाटा करिअरच्या २०२३: मुक्त, दूरस्थ आणि ऑनलाइन पद्धतीचे शिक्षण
ISRO IPRC Admit Card out for CBT 2023
विद्यार्थी पालक संवाद २०२३: फॅशन डिझायनिंग क्षेत्रातील करिअरच्या संधी
Students of 8th to 12th Std. & Under Graduates
Aptitude Test | Expert Counselling | Discover Career
Enquiry : info@vidyarthimitra.org
For Mock Exams MHT-CET, JEE, NEET
More->
WhatsApp AlertsIndia's Leading Educational Web Portal now available on Google play store Click to Download
.jpg)
2.jpg)
8.jpg)
.png)
